Mozambik

Mozambik ya da resmî adıyla Mozambik Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde yer alan bir ülke. Ülkenin doğu sınırının tamamını Mozambik Kanalı'nın da yer aldığı Hint Okyanusu oluşturmaktadır. Mozambik kuzeyde Tanzanya, Malavi, kuzeybatıda Zambiya, batıda Zimbabve, güneybatıda ise Güney Afrika Cumhuriyeti ve Svaziland ile komşu konumundadır. Ülkenin başkenti Maputo'dur.

İsim

Ülke isminin günümüzde de Mozambik'e bağlı olan Mozambik Adası'na ilk gelen ve daha sonra yöneticisi olan ve buraya adını veren Arap şeyhi Musa Ben Mbiki'den geldiği düşünülmektedir. 1498 yılında bu adaya ayak basan ilk Avrupalılar'dan biri Vasco da Gama olmuş ve Musa Ben Mbiki ile de bir görüşme gerçekleştirmiştir. Buradan yola çıkarak ilerleyen dönemlerde Afrika anakarasında yer alan bölge için Mozambik adı kullanılmaya başlanmış, adanın adı da Ilha de Moçambique (Mozambik Adası) olarak değiştirilmiştir.

Coğrafya

Ülkenin sahip olduğu 4.571 km sınırın 1.569 km'si Malavi, 491 km'si Güney Afrika Cumhuriyeti, 105 km'si Svaziland, 756 km'si Tanzanya, 419 km'si Zambiya ve 1.231 km'si Zimbabve ile oluşmaktadır. Mozambik sahip olduğu 799,380 km² ile dünyada en büyük 36. ülke konumunda olup, bu alanların %2,2'sini sulak alanlar oluşturmaktadır.[1]

Mozambik'in 2.800 km'lik kıyı şeritinde düz ovalar yer almaktadır. Bu düz ve alçak ovalar ülkenin güney bölgelerini neredeyse tamamen kaplamaktadır. Kıyılardan uzaklaşıp iç kesimlere doğru ilerledikçe kademeli olarak artan ve 1000 m'yi bulan yükseltiler ve yükseltilerde yer alan ovalar gözlemlenebilmektedir. Ülkenin en yüksek noktasını Zimbabve sınırına yakın bir konumda bulunan 2.436 m ile Binga Dağı oluşturmaktadır.

Ülke genelinde yer alan akarsuların birçoğu yüksek noktalardan doğuya doğru ilerleyerek Mozambik Kanalı'na akmaktadır. Ülkenin en büyük nehrini ülke içerisinden geçtiği 2.574 km ile Zambezi nehri oluşturmaktadır. Mozambik'in batısında yer alan ve dünya üzerinde vadi üzerine kurulu en büyük barajlardan biri konumunda olan Cahora-Bassa Barajı ile Zambezi nehrinin suları biriktirilmektedir. Ayrıca Tanzanya ile sınırı oluşturan Rovuma Nehri, Save Nehri ve Limpopo Nehri ülkenin diğer büyük akarsularını oluşturmaktadır. Malavi Gölü'nün dörtte bir alanı da Mozambik egemenliği altında yer almakta olup, bu alan içerisinde Malavi'ye ait olan iki ada (Likoma ve Chizumulu) bulunmaktadır.

Mozambik topraklarının %18'i ormanlık ve çalılık alanlardan oluşurken, %4'ü tarımsal alan olarak kullanılmakta, %55'i de çayır ve meralardan meydana gelmektedir.

İklim

Ülke genel olarak nemli ve kurak mevsimlerin hakim olduğu savan iklimi etkisi altında yer almaktadır. Yıllık yağışların %80'i Kasım-Nisan dönemlerinde gerçekleşen yağmur sezonunda yağmaktadır. Ülke genelinde de yıllık yağış ortalamaları bölgeye göre 700 mm ile 1500 mm arasında değişkenlik göstermektedir. Yağmur dönemlerinde sıcaklıklar tropikal boğucu sıcaklık etkisi altındayken, kurak dönemlerde özellikle geceleri daha soğuk dereceler ölçülmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması gündüz 25 °C - 30 °C arasındayken, ki iç bölgelerde bu değerler 35 °C kadar çıkabilmektedir, gece sıcaklığı ortalaması 15 °C ile 25 °C arasındadır.

Son olarak 2007/2008 döneminde gözlemlendiği gibi belli dönemlerde gerçekleşen aşırı yağışlar ölümlere sebep olabilmekte ve tarımsal ürünlere zarar verebilmektedir.[3]

Ülkenin kalkınmasına ve gelişmesine engel olarak görülen kuraklık ülkenin her üç ya da dört yılda bir karşılaştığı bir durumdur.

Bitki örtüsü

Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü kurak çayırlar ve birkaç kurak ormanlık alanlardır. Savana bölgesinde yer alan ağaçlar yer yer yapraklarını kurak dönemde dökerken, yağmur dönemi boyunca yeniden yeşermektedirler. Baobab ağaçları çok sık olarak görülmektedir. Kuraklık döneminde kurumuş ve kahverengi bir görünüme sahip olan çimenler, yağmur dönemlerinde yeşererek iki metre yüksekliğe ulaşabilmektedir.

Nüfus

Ülke nüfusunun 2013 tahmini verilere göre 24,096,669 olarak ifade edildiği Mozambik'te, toplam nüfusun büyük bir oranı Bantu etnik grubuna mensuptur.

Mozambik genç bir nüfusa sahip olup, 2013 tahmini verilerine göre %66,6'sı 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,9'u 65 yaş ve üzerindedir.[1]

0-14 yaş: %45,5 (erkek 5.515.341/kadın 5.457.336)
15-24 yaş: %21,1 (erkek 2.469.221/kadın 2.610.720)
25-54 yaş: %27 (erkek 3.035.069/kadın 3.461.519)
55-64 yaş: %3,5 (erkek 396.186/kadın 442.237)
65 yaş ve üzeri: %2,9 (erkek 325.955/kadın 383.085)

Şehirde yaşayanların oranı 2011 verilerine göre %31,2 olan ülkede nüfusun yıllık artış oranı 2013 tahmini verilerine göre %2,44 düzeyindedir.

Etnik gruplar

Bantu etnik grubun çoğunluğu oluşturduğu ülkede, bu grup içerisindeki en büyük etnik grubu %40 ile Makua etnik grubu almaktadır. Makua halkından sonra en etkin etnik grup Tsongo grubudur. Malavi'de de yaşayan Yao etnik grubu %12'lik bir nüfusa sahip olup, ülkenin özellikle kuzeydoğusunda yaşayan Makonde etnik grubu ise nüfusun %11'ini oluşturmaktadırlar.

Ülkede yerel etnik grupların dışında çoğunluğunu Portekizliler'in oluşturduğu Avrupalılar ile birlikte Çinliler ve Hintliler'de yaşamaktadır.

Dil

Ülkenin resmî dili Portekizcedir. Portekizce'nin yanı sıra ülkede 40 farklı dil/lehçe konuşulmaktadır. Yerel dillerin hepsi Bantu dilleri arasında yer almaktadır. 2007 yılında gerçekleştirilen nüfus sayımında, nüfusun sadece %12'sinin Portekizce'yi anadili olarak kullandığı tespit edilmiştir. Her ne kadar Mozambikliler'in yarısı Portekizce'yi ikinci bir dil olarak konuşsada, ilk dil olarak kendi yerel dillerin tercih edildiği görülmüştür. Mozambik nüfusunun büyük bir bölümü birçok yerel dili aynı anda konuşabilmektedir.

Din

Ülke nüfusunun yarısından fazlası hristiyan inancını benimsemektedir. Bu dine inanan nüfusun %28'inden fazlası da katolik mezhebine göre yaşamını sürdürmektedir. İslamiyet'e inanan ve bu inanca göre yaşayan müslümanların oranı %18 düzeyindedir.

Sosyal durum

UNICEF verilerine göre ülkede 1,5 milyon yetim bulunmaktadır. Bu yetimlerin 470.000'i AIDS nedeniyle yetim kalanları kapsamaktadır. Ülkede fakirlik nedeniyle çocuk işçiliği sık gözlenen bir durumdadır. Ailelerin birçoğu çocuklarından gelecek olan paraya göre yaşamlarını sürdürmektedir. Mozambik'te 5 yaşın altındaki çocukların sadece %6'sının doğum belgesi bulunmaktadır. Doğum belgesi olmadan elde edilemeyen devlet korumasından yoksun olan çocuklar zorla evlilik, taciz, çocuk işçisi ya da silahlı kuvvetlerde kullanım gibi sorunlarla karşılaşmaktadır.[9] Ülkedeki çocuk nüfusunun %32'si tarlada ya da pazarda çalışmakta, ayakkabı boyacılığı ya da dilencilik yapmaktadır. Çocukların yanında yaşlı nüfusun da yaşama şartları sınırda yer almakta olup, devletten alınan emekli maaşı 5 dolar düzeyindedir.

Eğitim

Ülke nüfusunun neredeyse yarısına yakın kısmı okuma ve yazma bilmemektedir. 1992 yılında sona eren iç savaşın ardından ilköğretimde eğitim hizmetini daha sağlıklı verebilmek adına adımlar atmıştır. Güncel olarak çocukların %80'i beş yıllık ilkokul eğitimini almak için okullara gitmektedir. Çocukların sadece %30'u 6. ve 7. sınıfları ziyaret edebilmektedir. Sınıflarda öğrenci mevcudiyeti çok yüksek olup, sınıf ortalaması 74 olarak ifade edilmektedir. Her ne kadar eğitim şartlarını düzeltmeye ve geliştirmeye dair adımlar atılmaya çalışılsa da, mevcutta olan az sayıda ki derslik, mobilya, kitap-defter gibi nedenlerle ilerleme istenilen düzeyde sağlanamamaktadır.

Ülkede hizmet veren devlet üniversiteleri ise şu şekildedir:

Eduardo-Mondlane-Üniversitesi - Merkez yerleşkesi Maputo'da
Maputo Pedagoji Üniversitesi - Merkez yerleşkesi Maputo'da
Uni-Zambezi - Merkez yerleşkesi Beira'da
Uni-Lurio - Merkez yerleşkesi Nampula'da

Sağlık

AIDS ülkenin en büyük sorunlarından birini teşkil etmektedir. Mozambik'te 2012 verilerine göre resmi olarak yetişkin nüfusun %11,1'i bu virüsü taşımaktadır. Ülke genelinde gıda ve tıbbi ihtiyaç sıkıntısı yaşanmakta olup, temel sağlık hizmetlerine erişim sağlayabilen nüfusun oranı düşüktür. Her iki kişiden birinin temiz suya ulaşamadığı Mozambik'te, doğumların sadece %48 tıbbi olarak desteklenebilmektedir.[11]

2013 tahmini verilerine göre ülke genelinde ortalama yaşam 52.29 düzeyinde gözlemlenmekte olup, bu oran erkeklerde 51.54 , kadınlarda ise 53.06 seviyesindedir.[1]

Tarih

Avrupalıların gerçekleştirdiği keşif yolculuklarından önce Afrika'nın bu kıyı bölgelerinde Arap tüccarlar bulunmaktaydır. Bu tüccarlar Afrika, Arap yarımadası ve Hindistan arasında altın, fildişi ve Afrikalı köle ticaretini yapmaktaydılar. İlk Avrupalı olarak Portekiz kralının emri ile Arabistan ile Doğu Afrika arasındaki güzergahı hakkında bilgi edinilmesi istenen Pedro da Covilhao bu bölgeye ayak basmıştır. Pedro da Covilhao'nun 1497 yılında Sofala'ya ayak basmasından tam bir yıl sonra, 1498 yılında, Vasco da Gama, Hindistan seferi esnasında Mozambik'e uğramıştır. Aynı zamanda şehir de olan ve ülkenin sömürge bölgesi olmasından sonra da 1898 yılına kadar Mozambik'in başkenti olan Mozambik Adası'nda dönemin şeyhi olan ve ülkeye daha sonraları da ismini veren Musa Ben Mbiki ile de görüşme gerçekleştirmiştir. Bu yıldan sonra buraya olan ilgisi artan Portekizliler altın bulma umudu ile de Zambezi nehri boyunca ilerleyerek iç kesimlere girmişler ve buraları hakimiyeti altına almışlardır. 20.yy'nin ortalarına kadar buradaki hakimiyetini sürdüren Portekiz, Mozambik'in koloni olarak ilanından sonra burada yerleşik halkı zorla çalıştırmış, köle olarak satmış ve kötü muameleye maruz bırakmıştır.

1890 yılına iki sömürgesi olan Angola ve Mozambik'i birleştirme girişimler Büyük Britanya'nın baskısı sonucu gerçekleşmeyen Portekiz, bu tarihten sonra Birleşik Güney Afrika Koloni İmparatorluğu hayalinden vazgeçmek durumunda kalmıştır. Bu tarihten sonra bu bölgede Britanya'nın hakimiyeti artmaya başlamış, Almanya ve Büyük Britanya buradaki Portekiz hakimiyetine karşı birleşerek Angola Antlaşması'nı imzalamışlardır. Bu anlaşmaya göre her iki ülke Portekiz'in olası bir maddi kaynak talebinde bu talebi ortaklaşa karşılamayı kararlaştırmış, Portekiz'in de olası talebi ilerleyen dönemlerde geri ödeyememesi durumunda da güvence olarak talep edilecek olan Portekiz bölgelerinin kendi aralarında paylaşımını öngörmüşlerdir. Bu anlaşma her ne kadar 30 Ağustos 1898 yılında imzalanmış olsa da, Britanya'nın 1899 yılında Portekiz ile daha önceden imzaladığı ve her iki ülkenin de karşılıklı olarak sömürge topraklarına saygı göstermesini içeren ve Britanya'ya Portekiz Denizaşırı topraklarını savunmasına karşılık Britanya'ya Portekiz'in Afrika'da bulunan sömürge topraklarında izinsiz dolaşım hakkın veren Windsor Antlaşması'nı uzatması ile gerçeğe dönüşmemiştir. İlerleyen yıllarda Angola antlaşmasının yürürlüğe girmesi adına özellikel Britanya tarafından adımlar atılmaya çalışıl da, I.Dünya Savaşı'nın başlaması ile bu antlaşma bir daha açılmamak üzere kapatılmıştır. Savaşın sürdüğü dönemde Güney Afrika Cumhuriyeti (1914-1915) Mozambik'i fethetme hedefini açıklamış, 1917 yılından itibaren de Alman birlikleri Alman Doğu Afrikası (günümüzde Tanzanya) koloni ülkesinden ilerleyerek Mozambik'in kuzey bölgelerinin büyük çoğunluğunu elde etmiştir. Portekiz Doğu Afrikası (günümüzde Mozambik) yaşanan bu gelişmelerin ardından savaşın sona ermesi ile birlikte imzalanan Versay Barış Antlaşması ile Almanların sömürgeleri için oluşturduğu ileri karakolun yer aldığı Kionga Üçgeni'ni tazminat olarak elde etmiştir.


Koloni savaşında Portekiz propaganda posteri - FRELIMO kandırıyor, acısını siz çekiyorsunuz
1962 yılında FRELIMO'nun kurulması ile birlikte özgürlük talepleri de dile getirilmeye başlanmıştır. Portekiz'in sömürge ülkesine daha da sıkı bağlandığında, FRELIMO da aynı oranda karşı savunmaya geçmiştir. 1964 yılında silahlı mücadeleye geçilmesi ile birlikte şiddet olaylarında da artış yaşanmaya başlanmıştır. Bu mücadele özellikle kuzey kesimlerde kısa sürede başarıya ulaşsa da, tüm ülkenin bağımsızlığa kavuşması Portekiz'de gerçekleştirilen ve diktatör rejimin yıkılması ve demokratik bir yönetimin başa geçmesi ile son bulan Kadife Devrimi neticesinde gerçekleştirilmiştir. Yeni Portekiz hükumeti derhal sömürgeci ülkelerden çekilme sürecini başlatmış, Mozambik, 50 yıllık Portekiz sömürgesi sona erdirerek 25 Haziran 1975 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık ilanı Mozambik Halk Cumhuriyeti adı altında yapılmış ve devlet başkanı olarak FRELIMO lideri Samora Machel ülkenin yönetimine gelmiştir. 1986 yılında sebebi çözülemeyen bir uçak kazasında devlet başkanının hayatını kaybetmesi neticesinde FRELIMO'nun marksist kanadı yönetimde güçlü bir konuma gelmiş ve devleti kontrol altına almışlardır. Ülkedeki tüm endüstri kamusallaştırılmış, tarımsal üretim kooperatifleri oluşturmuşlardır. Marksist ideolojinin hakim olduğu ülke bu nedenle özellikle Angola Halk Cumhuriyeti, Doğu Almanya, Küba ve Sovyetler Birliği gibi o dönemin doğu blok komünist ülkeleri ile iyi ilişkiler içerisinde olmuştur. Yaşanan bu gelişmeler neticesinde Avrupalı kalifiye personellerin ülkeyi terk etmesi sonucu, ülke ekonomisi ciddi zararlar görmüştür. 1970'li yılların ortasında itibaren Güney Afrika Cumhuriyeti ve Rodezya tarafından desteklenen yeni bir direniş hareketi başlamış, bu hareket neticesinde RENAMO (Mozambik Ulusal Direnişi) oluşmuştur. 1976 yılında başlayan iç savaş 16 yıl boyunca sürmüştür. Bu süreç içerisinde askeri kuvvet olarak 1980 yılından itibaren diğer ülkelerden askeri güç takviyesi edinmiştir. Bu doğrultuda Zimbabve ülkeye 10.000 askeri güç sevk etmiştir. 1 Aralık 1990 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile günümüzde de adı olan Mozambik Cumhuriyeti adını alan ülke, komünist ve tek partili düzenden çok partili ve demokratik bir anayasal yapıya geçiş gerçekleştirmiştir. 1992 yılında da taraflar arasında Roma'da varılan anlaşma ile de iç savaşa son verilmiştir. 1994 yılında gerçekleştirilen ilk demokratik seçimler neticesinde FRELIMO iktidarını perçinlemiş, RENAMO ise komşu ülkelerin baskısı neticesinde muhalefet partisi olmayı kabul ederek mecliste yerini almıştır.

Şubat 2000 yılında yaşanan şiddetli yağmurlar neticesinde oluşan selde birçok Mozambik vatandaşı hayatını kaybetmiştir.

Ekim 2013 tarihinde Gorongosa'da bulunan RENAMO merkezinin hükumet kuvvetleri tarafından ele geçirilmesi sonucu, RENAMO yetkilileri 1992 yapılan anlaşmanın hükumet tarafından geçersiz kılınması için adımlar atıldığı ve her iki taraf arasında da çatışmaların yaşandığı bilgileri dile getirilmiştir.[12]

Siyaset

Ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1975 yılından bu yana iktidarı elinde bulunduran FRELIMO, bağımsızlık sonrası benimsenen marksist düşünceden 1989 yılında vazgeçerek, 1990 yılında demokratik yapıya geçiş sağlanmıştır. 1990 yılındaki bu geçiş ile birlikte oluşturulan yeni anayasa bağımsız ve özgür seçimleri, çok partili bir sistemi ve serbest piyasa koşullarını garanti altına almaktaydı. Bu yıldan sonra yapılan ve FRELIMO'nun zaferi ile sonuçlanan tüm seçimler bağımsız dış kaynaklar tarafından genel olarak adil olarak adlandırılmış olsa da, iktidardaki bir parti olarak FRELIMO seçimi etkilemek adına tüm imkanları kullandığı ifade edilmiştir. O yıldan sonra FRELIMO ve RENAMO'nun etkili olduğu iki partili bir Mozambik siyaseti gelişmiş, bu iki parti dışında kalan diğer partilerin hiçbir şekilde ağırlığı hissedilememiştir. Son olarak 2009 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde RENAMO'dan ayrılanlar tarafından kurulan Movimento Democrático de Moçambique (Türkçe: Mozambik Demokratik Hareketi) (MDM) beklenmedik bir başarı göstererek meclise girmeyi başarmıştır.

2009 yılı gerçekleştirilen ve 2004 yılından bu yana devlet başkanı olarak ülkeyi yöneten Armando Guebuza'nun yeniden seçildiği ve partisi FRELIMO'nun da ezici çoğunluk ile kazandığı genel ve devlet başkanı seçimlerinde oy dağılımı şu şekilde gerçekleştirilmiştir:



Linkback: https://www.buyuknet.com/mozambik-t43480.0.html