MağaraLarın oLuşumu ve özeLLikLeri
(Mağara Oluşumu)
Derinlikleri yüzlerce metreyi bulabilen bu mağaraların araştırması son derece zor ve tehlikelidir Buna karşılık ova göl veya nehir seviyesine yakın bölgelerde veya hemen altlarında geçirimsiz birimlerin bulunduğu kireçtaşlarında son derece uzun ve yatay mağaralar gelişmiştir Bu mağaralara dışarıdan su girse de (düden veya subatan) çoğunlukla içinden su çıkan kaynak durumundadır Birbirine bağlı bir kaç kattan oluşan bu mağaraların içleri yer yer göller damlataş havuzları ve her türden damlataşlar ile kaplı olabilir
Mağaralar karanlık boş galeri ve salonlardan oluşmamışlardır İçleri yerüstü ve yeraltı suları tarafından dışarıdan getirilmiş kil mil çakıl blok ve moloz yığınları ile yerinde oluşmuş damlataşlar ile kaplıdır
Mağara çökellerinin biçim boyut ve değişik renkli olmalarında mağaranın geliştiği ana kayanın kimyasal bileşimi tabakaların duruşları çatlak veya kırık yapıları ile yeraltısularının fiziksel ve kimyasal özellikleri belirleyicidir
Yeraltısularının genel özellikleri mağaraya giriş şekilleri mağaradaki hareketleri ve mağarayı oluşturan kayacın fiziksel-kimyasal yapısına göre damlataşlar 5 gruba ayrılır:
1- Damlama ve sızma ile oluşan damlataşlar (sarkıt dikit sütun duvar damlataşları göğüslük sayvan soğan sarkıt filayağı sarkıt mantar dikit)
2- Aykırı (erratik) şekiller (heliktit veya ekzantrik mağara kalkanı mağara çiçeği mağara iğnesi mağara karnıbaharı patlamış mısır şekillleri )
3- Suyun yüzeyde serbest akımı ile oluşanlar (örtü damlataşı damlataş köprüsü şelale damlataşları)
4- Su altında ve düzeyinde oluşanlar (damlataş havuzu mağara incisi mağara sütü)
5- Buz oluşumları
Mağaraya ulaşan suların ilk oluşturduğu şekil sarkıtlardır Tavandaki çatlaklar veya tabaka aralarından damlayan bu sularda bir kısım CO2'in serbest hale geçmesiyle damlanın çevresinde ince yarım küre şeklinde CO3 çökelir Dairesel çekirdeğin ortası boş olduğundan su buradan damlar Damlayan her su bu çekirdeği silindirik olarak büyütür Böylece zamanla içi boş genişliği her yerde eşit çubuk makarna veya tüp şeklinde saydam şekiller oluşur Sarkıt oluşumunun başlangıç dönemini karakterize eden bu şekillere makarna sarkıt adı verilir ve damlamanın seyrinde herhangi bir değişiklik olmadığı sürece çapları 5-10 mm boyları 1-3 metreye ulaşabilir
Düşey yönde büyüyen makarna sarkıtlarının içindeki kanalın tıkanması veya su akımında küçük bir değişikliğin olması durumunda sular makarnanın içinden değil dış yüzünden akarlar Böylece düşey yönde uzama ile yanal yönde kalınlaşma birlikte olur Dış görünümleri genel olarak havuca benzeyen sarkıtların geometrileri damlanın devamlılığına çatlak yapısına tabakaların duruşuna mağara tavanının yüksekliğine ve mağaradaki yeraltısuyunun oynama düzeyine göre: huni küre yumru veya silindir şeklinde olabilir Dış yüzeylerinde genellikle yüzeye paralel olarak gelişen büyüme tabakalarının enine kesitleri iç içe halkalar şeklindedir
Mağara tavanından damlarken sarkıtları oluşturan veya oluşturmayan kalsiyum bikarbonatlı sular tabanda düştükleri noktada buharlaşma ve C02 kaybı nedeniyle bir çekirdek etrafinda çökelirler Damlama sonucu sıçrayarak yayılan suların damlama noktasındaki çekirdeğin çevresindeki karbonat çökelimi üst üste devam ederek dikitleri oluşturur Şekli ve büyüklükleri tavandan düşen suyun akış şekli ve miktarı ile içerdikleri CO3 oranına bağlı olarak değişen dikitler başlangıçta kubbe biçimindedir ve üst kesimleri damlamaya bağlı olarak çukurdur Genel olarak kesintisiz damlayarak akan sular taban ve üst kesimlerinin kalınlıkları hemen hemen birbirine eşit dikitleri oluşturur Buna karşılık kalınlığı az boyu büyük dikitler ise akışı az olan sızıntıların altında oluşurlar Dikitlerin şekillerinde görülen değişiklik veya bozulmalar büyümeleri sırasında iklim koşullarındaki farklılıklar ile mağaradaki çökme ve oturmalardan ileri gelir
Mağaraların yaygın kullanım alanları:
- Turizm
- Doğal soğuk hava depolamacılığı
- Hayvansal ürünlerin (tulum peyniri yağ) olgunlaştırılması ve korunması
- Kültür mantarcılığı
- Solunum yolu hastalıkları
- Sıvılaştırılmış gaz doğalgaz ve akaryakıt depolanması
- Askeri amaçlarla sığınak ve korunak
- Guano (yarasa gübresi) üretimi
- Plaser mineral çıkarımı
- Yeraltısuyu havzalarının belirlenmesi ve yüzeye çıkartılması
- Kaynak sularının kirlenme odaklarının ve koruma yöntemlerinin belirlenmesi
-Bölgesel jeolojik jeomorfolojik hidrolojik hidrojeolojik antropolojik ve paleoekolojik özelliklerin tesbit edilmesi
Linkback: https://www.buyuknet.com/magaralarin-olusumu-ve-ozellikleri-t22376.0.html