Fiillerde Kip (Anlam) Kayması

22.08.2014 - 12:08

Bir kipin, bir başka kip yerine kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle; fiilin, çekimlenişine göre taşıması gereken anlamının dışına çıkmasıdır.

Bu anlam değişiminin daha iyi anlaşılması için, kiplerin temel anlamlarını bilmemiz gerekir:

-yor (Şimdiki zaman eki): Anlatışla eylemin aynı anda yapıldığını ifade eder:

Kardeşim, kendi odasında ders çalışıyor. (Cümlenin söyleniş anında "ders çalışma" işi de yapılıyor.)

-di (Bilinen, görülen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce gerçekleştiği kesin olan eylemleri anlatır:

Murat Bey, az önce dışarı çıktı, ("çıkma" eylemi, konuşulan andan önce gerçekleştiği bilinen olayı anlatmaktadır.)

-miş (Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman eki): Konuşulan andan önce birilerinden, bir yerlerden duyulan, öğrenilen eylemleri anlatır:

Gülşah Hanım, dün gitmiş köyüne, ("gitme" eylemi, konuşulan andan önce yapılan eylemin birilerinden duyulduğunu anlatır.)

-ecek (Gelecek zaman eki): Konuşulan andan sonra gerçekleşecek eylemi anlatır:

Yarın, İstanbul'a gideceğim.

-r (-ar, -er, -ir, -ir... -mez) (Geniş zaman eki): Eylemin bütün zamanlar için geçerli olduğunu anlatır:

Gül bahçesini seyretmeyi çok severim.

Geniş Zamanda Kayma

* Nasrettin Hoca bir gün pazara gider, ("gitmiş" yerinde)

* Çocuk bir de bakar ki çantası yerinde yok. ("bakmış")

* Şimdi eve gider, parayı alıp gelirsin. (Emir yerinde: git, gel.)

* Şimdi bırak, birkaç dakika sonra okursun. (Gelecek zaman yerinde)

* Acele etme, birazdan gideriz. (Gelecek zaman yerinde)

* Arabayı yazın alırız. (Gelecek zaman yerinde)

Şimdiki Zamanda Kayma

* Burada cuma günleri pazar kuruluyor. (Geniş zaman yerine: kurulur.)

* O, bu iyilikleri hep yapıyor. (Geniş zaman yerine: yapar)

* Annen yarın baklava yapıyor mu? (Gelecek zaman yerinde: yapacak mı?)

* Pazarlığa girişiyorum, kafesi onun düşündüğü fiyata satın alıyorum, ("-dili" geçmiş yerine: giriştim, satın aldım.)

* Basat bir de bakıyor ki Tepegöz mışıl mışıl uyuyor, ("-miş'li" geçmiş yerine: bakmış.)

* Atatürk, yine bir gün sanatçıları topluyor, onlarla sohbete başlıyor, ("-miş'li geçmiş yerine:... toplamış, sohbete başlamış.)

Gelecek Zamanda Kayma

* Bunu alacak, götürecek, dayına teslim edeceksin. (Emir kipi görevinde: al, götür, teslim et.)

* Ama çok dikkatli olacaksın. (Gereklilik kipi görevinde: olmalısın.)

* Trafik tıkanmış olacak. (Olasılık - tahmin anlamlı: olmalı.)

Not: Cümlenin bütünündeki anlam, özellikle zaman anlamlı zarflar, anlam kaymasını bulmada önemli bir ipucudur.

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kipinde bir anlam kayması olmuştur?

A) Pazar günü gelmeye çalışacağım.

B) Sabahları erken kalkmayı sevmiyorum.

C) Yağmur yağdığı için gelememiş.

D) Söz verdi, yarın buraya uğrayacak.

E) İstanbul'a gitmekten vazgeçmişler.

ÖSS - 1994

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem olan fiilin kipinde anlam kayması yoktur?

A) Bazı günler, iş çıkışı, arkadaşlarla buluşuyoruz.

B) Masasına oturmuş, harıl harıl ders çalışıyor.

C) Hep söz veriyor, ama gelmiyorsun.

D) Derginin yeni sayısı yarın çıkıyor.

E) Tamam, biraz sonra geliyorum.

Cevap: B

UYGULAMA:

Bir zamanlar Ortanca köyünde bir kıtlık yaşanıyor, pek çok hayvan telef oluyor. Köylü de pilisini pırtısını topluyor, şehre göç ediyor. Bizim çırak onlardan biri. Geceleri çalışıyor, gündüzleri okula gidiyor. Geçmişte yaşadıklarını sorunca, "Uygun bir zamanda anlatırım." diyor. Bu parçada anlam kayması olan eylemleri bulunuz, doğrularını yazınız.

Uygulamanın Cevabı:

yaşanıyor: yaşanmış
oluyor: olmuş
topluyor: toplamış
ediyor: etmiş
çalışıyor: çalışmış
gidiyor: gitmiş
anlatırım: anlatacağım

Linkback: https://www.buyuknet.com/fiillerde-kip-anlam-kaymasi-t43415.0.html

12.10.2015 - 23:07

FİİL KİPLERİNDE ANLAM KAYMASI

Fiil çekimlerinde bir zaman ekinin başka bir zaman eki yerine kullanılmasına, yani fiilin bir zamana göre çekimlenip de başka bir zamanı kastetmesine fiilde anlam kayması denir.

Anlam kaymasında hangi kipin hangisinin yerine kullanıldığı bazen anlaşılmayabilir. Bunu da önceki ve sonraki cümlelere bakarak anlamalıyız.

Anlam kayması şu kipler arasında olur:

]Bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman:
Başarmak için azimli davranır ve sonunda başarır. (davrandı/başardı)
]Öğrenilen geçmiş zaman yerine geniş zaman
Hoca bir gün pazara iner. (inmiş)
]Şimdiki zaman yerine geniş zaman
Ben onun ne istediğini bilirim. (biliyorum)
Başkan Bey, evrakı isterler. (istiyor)

]Gelecek zaman yerine geniş zaman
Babam bu habere çok sevinir. (Sevinecek)
]Emir yerine geniş zaman:
Sabah erkenden kalkar, çantanı hazırlarsın. (kalk, hazırla)
]Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman:
Duyar duymaz olay yerine koşuyorum. (koştum)

]Gelecek zaman yerine şimdiki zaman:

Birkaç gün sonra Ankara'ya gidiyorum. (gideceğim)
]Geniş zaman yerine şimdiki zaman: Her zaman buraya uğruyor. (uğrar)
]Emir yerine gelecek zaman:Bu kitabı bir haftada okuyacaksın! (oku)
]Gereklilik yerine gelecek zaman:Sıkıntın çalışmandan olacak. (olmalı)
]Bilinen geçmiş yerine istek
Dışarı çıkınca bir de ne göreyim!
Onu karşımda görmeyeyim mi!
]Emir yerine istek:İşimize gereken ciddiyeti gösterelim. (gösterin)
]Emir yerine gereklilik:
Yarın daha erken gelmelisin. (Gel!)
On dakika içinde bu eşyalar taşınmalı. (Taşınsın!)
]İstek yerine emir
Her şey gönlünce olsun
Allah yardımcınız olsun.
]Yetersizlik, gücü yetmeme yerine emir
Bu adamdan kurtul, kurtulabilirsen.
İşin içinden çık çıkabilirsen.

]Şimdiki zaman yerine miş'li geçmiş zamanın hikâyesi:
Buyurun, ne aramıştınız? (arıyorsunuz)