EDEBi SANATLAR KİNAYE:Bir sözün hem gerçek ,hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanma sanatıdır.
• Şu karşıma göğüs geren tas bağırlı dağlar mısın?
• Kadıncağız köşeyi döndü.
• Kapımız herkese açıktır.
• Ali,açıkgöz bir çocuktur.
MECAZ-I MÜRSEL:Aralarında ilgi ya da ilişki bulunan iki kavramdan birinin söylenip,diğerinin kastedilmesi sanatıdır.
• Sobayı yaktınız mı?
• Anadolu Lisesi yarın geziye gidecek.
• Ayağınızı çıkarın.
• Fenerbahçe kupayı aldı.
TECAHÜL-İ ARİF:Bilinen bir olayı,bilmiyormuş gibi gösterme sanatı.
• Öğle sarhoşum ki idrak etmezem dünya nedir?
Men kimem,saki kimdür,dünya nedür?
• Geç farkettim taşın sert olduğunu
Su insanı boğar ateş yakarmış.
• Göz gördü, gönül sevdi seni ey yüzü mahım
Kurbanın olam var mı bunda benim bir günahım?
TEŞBİH:Aralarında ortak nitelik bulunan iki varlıktan, nitelikçe zayıf olanın güçlü olana benzetilmesi sanatıdır.
1. BENZEYEN:Birbirine benzetilen kavramlardan güçsüz olanıdır.
2. KENDİSİNE BENZETİLEN:Birbirine benzetilen kavramlardan nitelikçe güçlü olanıdır.
3. BENZETME YÖNÜ:Benzeyen ve kendisine benzetilen arasındaki ortak özellik.
4. BENZETME EDATI:Benzetme ilgisini kuran sözcüktür(gibi,kadar,sanki...)
Dört unsurdan oluşan benzetmeye tam teşbih
İki unsurdan oluşan benzetmeye güzel teşbih denir.
• Taş gibi sert ekmek
k.b b.e b.y benzeyen
• Kainat, bir nimet sofrasıdır.
Benzeyen k. benzetilen
TEŞHİS:İnsan olmayan varlıklara, insan özelliği kazandırma sanatıdır.
• Boynu bükük bayraklar.
• Güzel gitti diye pınar ağladı.
• Ağlama karanfil sil göz yaşlarını.
• Menekşeler, külahını kaldırır.
HÜSN-İ TA’LİL:Her hangi bir olayı, gerçek nedenin dışında güzel bir nedene bağlıyarak açıklama sanatıdır.
• Güzel şeyler düşünelim diye
Yemyeşil olmuş ağaçlar.
• Gonca güller kızarır , gül yüzünü görünce
Karlar bembeyaz olur, ak tenini görünce.
TELMİH:Önemli bir olayı ya da tarihi,kişiyi hatırlatacak söz kullanma sanatıdır.
• Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım.
• Avazeyi bu aleme Davut gibi Sal
Baki kalan bu kubbede hoş bir sada imiş.
TEVRİYE:Bir sözün iki anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır. Kelimenin yakın anlamı gösterilip, uzak anlamı kastedilir.
• Ulusun, korkma, nasıl böyle bir imanı boğar?
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar.
İNTAK:İnsan özelliği verilen varlıkların konuşturulması sanatıdır.
• Adam, elini uzatıp tam koparacağı sırada,menekşe:’’Bana dokunma!’’ dedi.
• Batıl isteyü haktan ayrıldım
Boynuz umdum, kulaktan oldum.
TENASÜP:Anlam bakımından birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanma sanatıdır.
• Ne nergis, ne leylak, ne lale, ne gül
Hepsiyle dolu bir selesin güzel.
• Meyhaneye girdim saki sarhoş, şişe sarhoş, mey sarhoş.
TEKRİR:Anlamı güçlendirmek için aynı sözün birkaç kez tekrarlanması sanatıdır.
• Akşam, akşam, akşam
Bir sırma kemendir suya baksam.
• Çal sevdiceğim, çal güzelim,çal meleğim çal.
İRSAL-İ MESEL:Şiir içinde ata sözü, özlü söz söyleme sanatıdır.
• Sanma bu masala herkes kanar
Yalancının mumu, yatsıya kadar yanar.
MÜBALA:Bir şeyi olduğundan çok farklı gösterme sanatıdır.
• Bir ah çeksem karşıki dağlar yıkılır.
• Alem sele gitti gözüm yaşından.
• Soğuk bir mart sabahı buz tutuyor her soluk.
• Gözüm yaşı değirmeni yürütür.
TEZAT:Anlamca birbirine zıt kelimeleri bir arada kullanma sanatıdır.
• Neden böyle düşman görürsünüz
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar.
• Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
Ak akçe kara gün içindir.
CİNAS:Yazılışları aynı, anlamları farklı sözleri bir arada kullanma sanatıdır.
• Kalem böyle çalınmıştır yazıma
Yazım kışa uymaz,kışım yazıma.
• Yarin yüzündeki beni
Billahi öldürür beni.
• Bülbülün çilesi yanmakmış güle
Ömürler geçiyor ağlaya güle.
İSTİFHAM:Soru cümleleri ile şiir kurma sanatı.
• Şu boğaz harbi nedir?
Var mı ki dünyada eşi?
• Meni candan usandırdı, cefadan yar usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan, muradım şem’i yanmaz mı?
İSTİARE:Yarım teşbihtir. Teşbih-i beliğdeki iki unsurdan birini kaldırmakla yapılır. Bir varlığa asıl adını değil de benzediği varlığın adını verme sanatıdır.
1.
AÇIK İSTİARE:Yalnız kendisine benzetilenin bulunduğu istiaredir.
• Semanın kandilleri yanmıştı. (yıldızlar)
• Kurban olam beşikte yatan kuzuya (bebek)
• İki kapılı bir handa gidiyorum gündüz gece (dünya)
2.
KAPALI İSTİARE:Yalnız benzeyenin bulundu istiaredir.
• Babam karnemi görünce kükredi (aslan)
• Can kafeste durmaz uçar (kuş)
• Bükün boynunuzu bayraklar bükün (insan)
TARİZ:Alay etmek kastıyla bir sözü asıl anlamının tam tersini kastedecek biçimde kullanma sanatıdır.
• Çocuğun yüzünü it yalasa doyardı!
• Mutfak o kadar temizdi ki, sinekler yıkardı bulaşıkları!
• Öyle çalışkan ki, liseyi on yılda bitiri verdi!
TERDİT:Şiirde sözü beklenmeyen sona bağlama sanatıdır.
• Verem misin?
Onunda çaresi var
Ölür gidersin!...
• Neler yapmadık şu vatan için
Kimimiz öldük
Kimimiz nutuk söyledik!...
SECİ:Düz yazıda kafiye yapma sanatıdır.
• Yerinden kalktı, bana baktı, döndü bana sırtını, bardaktan çekti son fırtını.
• İlahi! İman verdin daim eyle, ihsan verdin kaim eyle.
ALİTERASYON:Şiir de aynı sessiz harfin fazla kullanılmasından kaynaklanan ses sanatıdır.
• Beni bende demen bende değilem
Bir ben vardı, ben de benden içerü.
• Eylülde melül oldu da soldu lale
Bir kaküle meyletti geldi bu hale.