Evlenme yasi köy yerinde erkeklerde 18-20 kizlarda 15-18 il ve ilçe merkezlerinde 20-25, kizlarda18-20 dir. Önce dini nikah sonrada resmi nikah yapilir. Bosanma olaylarina pek rastlanmaz. Bosanmalarda “tas atma” yada “talak verme” denen geleneksel bosanma, resmi bosanma seklinden daha yaygindir. Il merkezlerinde çok evlilik görülmekle beraber, çiftçilik ve hayvancilikla ugrasan köy yerinde daha çok görülür. Asiret içi evlilik yaygin birlikte asiretler arasi evlilikte olabilir. Asiret içi evlilikte yaygin olan akraba evliligidir.
GÖRÜCÜ USULÜ Evlenme biçimlerinin basinda görücü usulü gelir. Evlenecek erkegin yakinlarindan olusan birkaç kadin daha önce üzerinde durulan yada tanidiklarca tavsiye edilen kizi görmeye gidip, yakindan incelerler. Gözlemleri müspet olursa niyetlerini belli edip ayrilirlar. Birkaç gün sonra bir araci gönderip kapilarinin kendilerine açik olup olmadigini sorulur. Sayet kiz tarafinin kizlarini verme gibi bir niyetleri varsa düsünmek ve akrabalarina danismak için süre isterler. Bu bazen defaatle tekerrür eder. Bu hareket bir çesit naz anlamina da gelir.
KIZ ISTEME Kiz tarafinin olumlum bir cevap vermesiyle karsilastirilan bir günde aksam yemegine müteakip oglan babasi akrabalarini ve asiretin ileri gelenlerinden olusan 8-10 kisilik bir grup yanina alarak köy yada mahalle imaminin esliginde kiz istemeye giderler. kizin babasi da akrabalariyla beraber gelecek grubu bekler. Oglan tarafini gelmesiyle kiz isteme merasimi resmen baslamis oluyor. Her iki tarafta da anlamli vakar bir sesizlik hakimdir. Bu atmosferde oglan ve kiz taraflarinin konusmamasi adettendir. Konusma hakki her iki tarafin yaslilarinin dir. Önce kiz tarafinin en yaslisi ve ileri geleni misafirlere “hos geldiniz, bas göz üstüne geldiniz.” der. Oglan tarafinin mukabil karsiligindan sonra kisa bir süre havadan sudan konusulur. Oglan tarafinin yaslisi laf arasinda bir girizgah bulup kiz tarafinin en yaslisina “gelisimizin sebebini açiklar. Allah’in emri peygamberin kavli ile kiziniz A yi oglumuz B ye münasip gördük ne buyurursunuz?” der. Kiz tarafinin en yaslisi “ kizimiz bir candir yolunuza feda olsun.” der. Bu cevap evet anlamindadir. Bunun üzerine hoca bir fatiha okur hayirli olsun temennisinde bulunur. Bu sira da oglan tarafindan göveye yakin birisi kiz tarafinin en yaslisinin elini öper. Ardindan serbetler içilir. çay faslindan sonra da müsaade alinarak kalkilir.
SÖZ KESME “kiz istemeyi” müteakip üç gün içinde “desteser” denilen söz kesmeye gidilir. “desteser” için güveyin annesi ve yakin akraba çevresinden bir grup kadin gider. Giderlerken yalarinda geline hediye olarak bir altin bilezik, bir takim elbise bir çift ayakkabi, bir çift terlik vb.. hediyeler götürülür. Gelin evi de gelenlere çay türünde ikramda bulunur.
NISAN
“desteser” den sonra sira nisan törenine gelmistir. nisan töreninde oglan ve kiz tarafi davet etmek istedikleri tüm akrabalarini davet ederler. Davete sadece kadinlar icabet eder. Tören genellikle kiz evinde yapilir. Törene katilan kadinlar dügünü aratmayacak sekilde halaya tutulur, sarkilar esliginde oyunlar oynanir. Geline bu günün anisina nisan elbisesi giydirilir, güvey tarafinin beraberinde getirdigi ziynet esyalar geline takilir. Nisan bir saatlik süre içinde tamamlanir.
SEKER KIRMA Seker kirma merasimine her iki taraf nisan oldugu gibi dügüne çagirmayi düsündükleri bütün akraba ve yakinlarini davet ederler. Seker kirma davetine yaliz erkekler katilir. Güveyin evinde toplanan güveyin davetlileri sarkilar esliginde gelinin evinin yolunu tutarlar. Giderlerken beraberinde “sirinahi” denilen kesme seker, misafir sekeri, lokum vb.. seyler götürürler. Gelen davetlilere bu lokum ve sekerler tepsiler için de ikram edilir. Davetlilerde bunlari avuç içi alarak mukabelede bulunurlar. Seker kirmanin en belirgin vasfi sagdiç tespitidir. Tepsi içindeki kelle sekeri kimseye iltimas geçmeyecegi birine teslim ederler. Bu kimse koni biçimli sekere bir çekiç vurarak parçalar, parçalanan sekerler oda içinde gelisi güzel saçilir. Sagdiç olmak isteyenler saçilan sekerin içinde koni biçimli olan parçayi almak için kapisirlar. Bunu kapan sagdiç olur. Bu adet kimi zaman nahos hadiselere hatta kavgalara sebep oldugu için terkedilmistir. Bu gün sagdiçligi arzu edemler ya kendi aralarinda yada daha önceden güvey babasindan sagdiçlik sözü isterler. Sagdiç olan ileride de anlatilacagi üzere dügünün organizatörlügünü ve kismen de masraflarini üstlenir.
DÜGÜN Sıra artık düğün coskusuna gelmistir. Taraflar arasinda kararlastirilan bir hafta sonunda dügün töreni gerçeklestirilir. Dügünler dügün salonunda baslayip dügün salonunda biten dügünlere benzemez. Dügünler hem damat hem de gelin evinde düzenlenen iki gün iki gecelik degisik eglence programlariyla devam eder. Bu güne binaen davetliler en güzel elbiselerini giyerler. Genç kizlar ve kadinlar dügünde iç açici renklerden olusan rengarenk ayak topuklarina kadar uzanan mahalli kiyafetlerinin en güzelini giyerler. Erkekler ise “selik sepik “ denilen düz desenlerden olusmus elbiseler giyerler.
KINA GÖTÜRME VE KINA MERASIMI Yukarida da söyledigimiz gibi dügünler iki gün sürer. Dügüne iki-üç gün önceden akraba ve komsular, arkadaslar davet edilir. Dügünün birinci günü sabahtan damadin davetlileri damat evinde, gelinin davetlileri de gelin evinde toplanmaya baslarlar. Kimi zaman davul zurna esliginde kimi zaman da oyun ve türküleri esliginde oyunlar oynamaya baslanir. Erkekler kendi aralarin da kadinlarda kendi aralarinda oyunlar oynar. Oyunlar halay seklinde ve sag dan sola yürüyerek oynanir. Oyunlar oldukça hareketli ve canlidir. O kadar ki oyunlarin haraketliliginden oyuncularin alninda buncuk buncuk ter busanir. Birinci günün en belirgin merasimi kina götürme ve her iki evde yapilan kina törenleridir. Kina ile birlikte gelin evine gelin elbisesi, mum ve bilezik götürülür. Önde erkekler onlarin arkasinda sira halinde dizilmis genç kizlar ve kadinlardan olusan bir dügün alayi kurulur. Kina götürülme esnasinda disiplinli ve vakur bir dügün alayi seklinde gidilir. Erkekler oyun türküleri söyleyerek yürürken kadinlar sesiz ce, agir agir yürüyerek onlari takip ederler. Kina vs. esyalar teslim edildikten sonra damat evine dönülür. Gelin evinde yemege adeti yoktur. Kina dönüsü damat evinde davetlilere yemek ikram edilir. Aksam karanligina kadar halaylar devam eder. Daha sonra davetliler damadi alarak sagdicin evine götürülür. Sagdicin evinde bir süre halay çekildikten sonra kina merasimine geçilir. Kina sarkisi esliginde kina getirilerek, damadin sag el serçe parmagi ve ayak parmagina kina sürülür. Geri kalan kina da davetlilere dagitilir; kina gecesi hatirasi olarak onlarda ayni sekilde kina sürerler. sonrada damadin basi üstünde sagdiç tarafindan kinaya bandirilmis para saçilir. Bu damada soguk sakalar yapilmamasi için verilmis bir çesit bahsis anlamina gelir. Kina merasiminden sonra oyun sarkilari esliginde geç saatlere kadar halaylara devam edilir o gece damat bir grup davetli ile sagdicin evinde misafir edilir.
Kina merasimi damat tarafindan sevinç ve nese içerisinde halaylar esliginde yapilirken, gelin tarafinda hüzünlü kina sarkilari esliginde aglama ve gözyaslari ile yapilir. Kina gelin annesinin göz yaslariyla yogrulur. Mumlar gelinin göz yaslariyla söndürülür. Adeta damat tarafinda yapildigi gibi gelin kina odasina alinir, kenarlarina mum siralanmis bir tepsinin ortasina konulan kina kina sarkilari söylene söylene ve agir agir yürünerek getirilir. Gelin oturtularak el ve ayaklarina kina sürülür.
GELIN ALMA Dügünün ikinci günü sagdicin evinde, damat tiras edilir, banyosu yapilir, damatlik elbisesi giydirilerek davetlilerle birlikte kahvaltiya oturtulur. Kahvaltinin ardindan sagdicin evinde bir iki halay çekildikten sonra damadin evine dogru yol alinir. Yol buyunca dügün sarkilari söylenir. Damada evde taht gibi odanin bas kösesinde bir yer hazirlanir. Damat buraya oturtulur. Damat kendisi için oturduktan sonra tebrikleri kabul etmeye baslar. Davetliler basta para olmak özere damada çesitli hediyeler verirler. Gün buyu damada kendisi için hazirlanan tere oturmasi adettendir. Zorunlu haller disinda yerini terk etmez. Damat tebrikleri kabul ede dursun öbür yanda dügün ve halay devam eder. Erkekler kendi aralarinda kadinlar kendi aralarinda davul zurna ve oyun havalari esliginde halay çekerler. Çok degisik oyun ve figür, hareketlerin yer aldigi oyunlar oldukça hareketlidir. Sarkilar oyuncular tarafinda koru halinde söylenir. Sarkilar beyitler halinde olup birinci koru söylerken digeri dinler, ikinci koru söylerken birinci koru dinler. Bu sekilde hem söylenir hem de oynanir. Gelin evinde de damat evi kadar olmasa da oyunlar oynanir. Bur da genellikle genç kizlar ve kadinlar halay çeker. Gelin evinde davetli erkeklerin oyun oynamasi yadirganir. Damat ta oldugu gibi geline de para ve çeyizlik hediye verilir. Gelin almaya genellikle ikindi sularinda gidilir. Damadin yakin çevresinden davetliler gelin almaya giderken damat evde oturur. Gelin alayinda kina da oldugu gibi erkekler önde kadinlar arkada olmak özere artarda sira olunur. Erkekler önde oyun türküleri söylerken kadinlarda vukur ve agir adimlarla onlari takip eder. Kadinlar gelin almaya giderlerken elbiseleri üzerine “hizark” denilen ipekli bagdat kumasi giyerler. kadin alayinin önünde 6-10 yaslarinda basi davuklu kizlar yürürler.
Bunlari evlenme çaginda olan genç kizlar,evli kadinlardan bir grup tek sira halinde takip eder. gelin evine varildiginda berbük(gelin almaya gelen kadinlar) ile sagdiç gelinin bulundugu odada aglanirken, disarida gelin almaya gelen gençler sevinçle hareketli oyunlarla halay çekerler. Hizark giydirilip hazirliklar tamamlaninca gelinin bir elinde sagdiç, diger elinde sagdicin hanimi girer ve gelini üç kere kaldirib aturtuktan sonra sagdiç gelinin basina bir miktar bozuk para saçar yere düsen paralar çocuklar tarafindan kapisilir. Gelin alayi damdin evine dogru yol alirken yer yer yol kesilir yol bahsisi istenir. Yol bahsisini genellikle sagdiç dagitir. gelin damat evine gelirken damadin annesi evliligin mutluluk geçmesi dilegiyle su para , sekerleme bir kabi gelinin ayaklari dibine atar. Gelin odasina alinarak hem erkekler hem de kadinlar dügüne devam eder. Eglenceler aksam yemegine kadar devam eder. Yemek yenildikten sonra davetliler dagilir yalniz damadin yakin akrabalari kalir. Sagdiç ve kalanlar sarkilar ve elinde mumular esliginde damadi gelinin odasina götürürler. Damat geline yanasarak sag ayagi ile gelinin ayagina basar bu da aile içinde erkek üstünlügünü ifade eder. Bu arada kendilerine bir bardak serbet ikram edilir. Serbetin yarisini önce damat diger yarisini da gelin içer. Bu evlilik hayatlari buyunca aci ve tatli günleri beraber paylasacaklarini ifade eder. Böylelikle evlilikte ilk müsterek adim atilmis olur. Fatiha okunarak geri kalan misafirlerde dagilir.
DÜGÜN SONRASI Hakkari dügünlerinde balayi adedi yoktur. Dügünün ertesi gününden baslayarak damadin yakin akrabalari bir hafta buyunca dügün evini yemege davet ederler. Davette hem güzel yemekler ikram edilir hem de bütçelerine göre hediyeler verilir. Bu hediyeler il ve ilçe merkezinde takilar köylerde elbise vb. seylerden olusur.
Dügünden sonraki ilk Çarsamba günü “sersini” günüdür. O gün gelinin çeyizi gelini evinden damadin evine gönderilir. Bu günün anisina damadin yakin çevresinden kadinlar davet edilir. Gelen kadinlara hem yemek ikram edilir hem de çeyiz gösterilir. Kadinlar da geline çesitli hediyeler verir.
Dügün gününden bir hafta sonra kiz ve oglan evi arasinda karsilikli davetler baslar. Önce gelin kocasi ile beraber baba evine gelir. Bunu müteakiben ailenin ileri gelenleri karsilikli ziyaretlerde bulunurlar, davet esnasinda karsilikli saat, silah, kiymetli hediyeler takdim ederler.
BASLIK PARASI Eskilerin nami sani yayilmis, damat adaylarinin sirtindaki büyük yük kalmis, gelin adaylarinin önündeki engel kalkmis artik ilimizde. Ama hala gölgesi dolasiyor ortalikta. Seker kirma merasiminde bir zarfin içinde kiz tarafina takdim edilen halen usulen takdim edilmektedir. Eskiden kismen “ayak parasi” olarak iade edilirken, artik tümü iade edilir. Bu karsilikli olarak her iki tarafin sayginliklarina halel getirmemeleri anlamina gelir.
BERDEL EVLILIGI Ilimizdeki diger bir evlilik türü de berdel evliligidir. Bu evlilik türü evlenme çaginda olan hem erkek ham de ogullari olan ailelerin kizlarini ogullari için degistirme usulüdür. Berdel evliligi ilmiz de baslik parasini bir alternatifi olarak dogmustur. Berdel evliligi ile aileler karsilikli olarak baslik parasinin ve dügünün ekonomik güçlüklerinden kurtulurlar. Daha çok ekonomik olarak zayif olan aileler bu usulü tercih ederler.
KIZ KAÇIRMA Yörede nahos görülen ancak, mecburiyet durumunda gerçeklesen bir evlenme sekli de kiz kaçirma neticesinde gerçeklesir. Bu evlenme sekli kizin babasinin veya kizin gönlünün olmamasi durumlarinda muradina ermek isteyen delikanlilarinin basvurdugu bir yoldur. Sayet kizin gönlü var, babasinin gönlü yoksa gençler birlikte kaçmaya karara verirler. Sayet hem kizin hem de babasinin gönlü yoksa kiza asik olan delikanli yanina yakin akrabalarindan yada asiretinden birkaç delikanli alarak çesme veya zuma yolunda kaçirirlar kaçirilan kiz ya daga çikarilir yada bir konak uzakliginda bir köye götürülür ve belli bir süre saklanir. Saklanma, kiz babasinin ve oymaginin kizginligi ve kini yumusayincaya veya aracilar araya girip taraflari baristirincaya kadar sürer. Baristirma görüsmeleri çok çetin ve çekismeli geçer. Kiz tarafi alinlarina bir leke sürüldügünü, el alem içine çikamayacagini söyleyerek, kizlarina karsilik bir kiz, at, silah isterler. Karsi tarafin kizi olmadigi durumlarda astronomik bir baslik parasi talep edilir ve alinir. Aracilarin girisimlerinin tatliya baglamamasi is aileler hatta asiretler arasi kavgalara neden olur. Kimi zaman karsi aile veya oymaktan kiz kaçirilarak misilleme yapilir. Ilimizde bazi yapitlarda geçtigi gibi “kepir degisi” denilen, masa basindan uyduruldugu her halinden belli olan evlenme türü yoktur, söz konusu bile edilemez.
Linkback: https://www.buyuknet.com/dugun-ve-evlenme-adetleri-t42656.0.html