Çekim ekleri, gerek isim soylu gerekse fiil soylu kelimelerin sonuna eklenerek cümle içinde diğer kelimelerle anlam bağlantısı kurmalarını sağlayan ekler. Kendi başlarına bir anlam ifade etmezler. Çekim ekleri kelimelerin cümle içinde zaman, yön, aitlik, tekil ya da çoğulluk gibi anlamları üstlenmelerini sağlar.
ÇEKİM EKLERİ
1. ÇOKLUK EKİ:
Dünyalar güzeli oğlum!
Yürekler acısı bir hali vardı.
Daha nice Mehmet'ler yetişir.
2.HAL EKİ:
-i hal eki(yükleme hali):
Ev-i gördüm.
Odun-u yardım.
-e hal eki (yaklaşma hali):
Eve gitti.
Yaza tekrar gelecekler.
-de hal eki(bulunma eki):
Evde bekliyor
3'te gelecek.
-den hali(çıkma durumu):
Evden çıktı.
Yazdan gidelim.
3.EŞİTLİK EKİ:
Böyle çocukça davranamamalısın. (benzerlik)
Sınıfça geziye gittik. (topluluk)
Kiloca o daha şişmandı. (karşılaştırma)
Bence bu kazak daha güzel. (kanaat)
Onca işim arasında seni mi düşüneyim? (derecelendirme)
Çekim Ekleri Dil - Yapı Bilgisi
Sözcüklerin anlamlarını değiştiremeyen ve onları durum, zaman, nicelik, kişi bakımından birbirine bağlayarak cümlenin oluşmasını sağlayan eklerdir. Bu ekler sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyip, genellikle sözcüğün cümle içindeki görevini belirler.Başlıca çekim ekleri şunlardır:
1- AD DURUM EKLERİ"-İ, -e, -de, -den": Bu ekler sözcükleri ve sözcük gruplarını eyleme anlam ilgileriyle bağlamak görevini üstlenir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
a) "-i" eki: Adlara belirlilik kazandırır. Geldiği sözcüğü, eyleme genellikle belirtili nesne olarak bağlar.
ÖRNEK Önündeki yazıyı yavaş yavaş okudu.
b) "-e" eki: Adları, eyleme genellikle yaklaşma, yönelme ilgisiyle bağlar. Bu eki alan sözcük ve sözcük grupları, cümlede genellikle dolaylı tümleç görevini üstlenir.
ÖRNEKHaberi alır almaz eve gitti.
c) – de eki: bu eki alan ad eylemle yer,bulunma ilgisi kurar.Bu ekialan adlarcümlede genellikle dolaylı tümleç görevini üstlenir.
ÖRNEK Bütün gün odamda ders çalıştım.
d) "-den" eki: Bu eki alan adlar, yüklemle çıkma, uzaklaşma ilgisi kurar. Bu ekleri alan adlar cümlede genellikle dolaylı tümleç görevi üstlenir.
ÖRNEKAnnem bu akşam Adana'dan gelecek.
2- TAMLAMA EKLERİAdları anlam ilgisiyle birbirine bağlayan eklerdir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
a) Tamlayan Ekleri: -in, -in, -un, -ün (-nın, -nin, -nun, -nün)
b) Tamlanan Ekleri: -ı, -i, -u, -ü (-sı, -si, -su, -sü)
ÖRNEK Ev-in mutfağ-ı Kapı-nın boya-sı
3- ÇOĞUL EKLERİ"-ler, -lar": sözcüklere nicelik (azlık-çokluk) anlamı katar. Hem adlara hem de eylemlere getirilir.
ÖRNEK Bardak-lar, çiçek-ler, çocuk-lar, gidecek-ler...
4- İYELİK EKLERİ"-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri": Adlara sahiplik, aitlik anlamı katan, onların sahiplerini gösteren eklerdir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
ÖRNEK kalem-im kalem-imiz kalem-in kalem-iniz kalem-i kalem-leri
5. İLGİ EKİ (ki)Tamlayan ekinden sonra gelen ve tamlanan durumundaki sözcüğün yerini tutan ektir. Bu eke ilgi zamiri de denir.
ÖRNEK senin arkadaşın-seninki onunki evinki vb…
6- ZAMAN EKLERİ"-miş, -di, -yor, -acak, -r": Eylemlere zaman anlamı katan eklerdir. Eylemlere getirilir.
ÖRNEK Git-miş, git-ti, gid-i-yor, gid-ecek, gid-er
7- GEREKLİLİK KİPİ EKİ"-meli, -malı": Eylemlere getirilir.
ÖRNEK söyle-meli, git-meli, bak-malı, al-malı...
8- DİLEK-ŞART KİPİ EKİ "-sa, -se": Ad ve eylemlere getirilir.
ÖRNEK Çalış-sa, oku-sa, iç-se, otur-sa, temiz-se...
9- İSTEK KİPİ EKİ"-e, -a": Eylemlere getirilir.
ÖRNEK Çalış-a-y-ım, gel-e-sin, al-a-ma-dı, söyle-y-e-lim
10- KİŞİ EKLERİ"-im, -sin, - iz, -siniz, -ler": Eylem kök ve gövdelerine kişi anlamı katan eklerdir. Eylemlere getirilir.
ÖRNEKokuyacağ-ım okuyacağ-ız okuyacak-sın okuyacak-sınız okuyacak okuyacak-lar
11. OLUMSUZLUK EKİ (- me / - ma): Eyleme olumsuz anlamı katan eklerdir.
ÖRNEK gelmedi okumamış
12. SORU EKİ (mı): Geliyor mu Okuyor musun
13- EKEYLEM EKLERİ: "-miş, -di, -se, -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler" ad ya da ad soylu sözcükleri yargı bildirir hale getiren ve onlara cümlede yüklem görevini üstlendiren eklerdir.